Immunisation for Older People - te reo Māori version - HE2541
Pamphlet for older people giving information about free vaccines to protect against influenza, shingles, tetanus and diphtheria.
The full resource:
Ārainga mate mā te Hunga Kaumātua
Ngā kano ārai mate koreutu hei pare atu i te rewharewha, mate io kirikiri, whakapokenga korokoro me te kauae-timu me te mare heihei
E whakamarama ana tenei matarere i nga kano arai mate e tutohua, a, he koreutu ma te hunga kaumatua.
I a koe ka pakeke haere, ka nui ake te whakaraerae ki etahi mate maunoa.
E whakaratoa ana nga arainga mate koreutu mai i te 65 tau, neke atu hei pare atu i nga mate taumaha maha.
Nga arainga mate KOREUTU mai i te 65 tau
He aha nga mate ka taea e au te arai ma te whiwhi arainga mate?
Ko te kauae-timu (kauae raka ranei), he mate taumaha ka pa mai i te urunga o te paru me te puehu ki te tinana ma tetahi motu, tunga ranei. Ka pa mai te uhu, hukihuki, a, i etahi wa ka mate i te kauae-timu.
Ka nui ake te tupono o te mate o te hunga pakeke ake i te kauae-timu.
Ko te whakapokenga korokoro, he whakapokenga huakita taumaha nō te korokoro ka taea te aukati i te arahau. Ka pā anō pea ki te manawa me te pūnaha ioio, ā, ko te mutunga atu pea he mate. Nā te ārainga mate, he tino rerekē te whakapokenga korokoro i Aotearoa. Engari ka taea tonu te whakauru mai ki te whenua mā te hunga haere mai i tāwāhi.
Pertussis (mare heihei) he pokenga taimaha māna ka hua mai he maremare, he rāoa e uaua ai te ngā. Ka tae atu te roa o tēnei pokenga ki te 10 wiki, ā, tērā ētahi tāngata ka haria ki te hōhipera. Ka tino pā kino atu tēnei mate ki ngā kōhungahunga, nō reira he mea nui tonu kia werohia koe ki te tuku awhikiri mehemea ka whai wā koe ki nga pēpi, ki ngā kōhungahunga, ki ngā mokopuna rānei.
Kāore he utu mō te kano ārai mate kauae-timu, whakapokenga korokoro me te mare heihei timu paheko, ā, e tūtohua ana ina eke koe ki te 45 tau, mēnā kāore anō koe kia whiwhi i ngā pota e whā o te kano ārai mate kauae-timu. He koreutu, ā, e tūtohua ana i te 65 tau hei whakapiki i te kaha ārai mate i whiwhi i a koe e tamariki ana.
He mate nui te rewharewha (te whuru ranei), a, i etahi wa ka mate te tangata. Ka taea te tangata te uru ki te hohipera na te whuru ahakoa te pakeke, engari ka pa mai ki te hunga pakeke ake i te nuinga o te wa, mena he mate ke atu tou. Ka kaha ke atu tetahi mate, pera i te huango, mate miru pupuhi, mate huka ranei, na te rewharewha.
Te kano arai mate rewharewha KOREUTU i ia tau mo te hunga 65+ tau
Kāore he utu o te kano ārai mate rewharewha, ka tūtohua i ia tau mai i te tau 65, haere ake.
Kāore koe e pāngia e te rewharehwa mā tēnei kano ārai mate. I ia tau, ka whakatikahia te kano ārai mate rewharewha hei pare atu i ngā aho wheori rewharewha e hurihuri ana i te takurua e heke iho, i te mea ka rerekē ēnei i tēnā tau, i tēnā tau.
Ko te tikanga ka tukuna te kano arai mate i te whakapaunga o te ngahuru, i mua i te ekenga o te mate ki tona tino kaha, engari kei te watea mai i te ngahuru atu ki te pito o te tau.
Ko te mate io kirikiri (herpes zoster ranei) he kopukupuku mamae ka pa ki tetahi io ake. He panga wa roa o te koroputa hei, ka taea te pa mai i nga maha i muri mai i te whakaoranga o te tangata mai i te mate tuatahi. Ka taea te pa ki te hunga katoa i pangia e te koroputa hei, a, ka nui ake te pangia o te hunga pakeke ake. I te nuinga o te wa he 10 ki te 15 ra te roa o te mate io kirikiri, a, i etahi wa ka pa mai te riwha me te kapo mena ka pa ki nga karu.
Ko tetahi o nga raruraru tino nui, otira ki te hunga pakeke ake, ko te mamae ioio, ahakoa kua kore atu te kopukupuku ka noho tonu mamae mo tetahi wa roa tonu.
Kaore he utu o te kano arai mate io kirikiri i te 65 tau te pakeke.
Ko ngā tāngata katoa ki waenga i te 66 ki te 80 tau i te 1 o Paenga-whāwhā 2018, ka āhei kia whakawhiwhia ki te kano ārai mate mō te mate io kirikiri koreutu ki mua i te eke ki te 81 tau, i te 31 o Hakihea rānei.
Me korero atu ki to rata mena he ngoikore te kaha o to tinana ki te arai mate (immunosuppressed, immune deficient ranei) i te mea kaore pea tika te kano arai mate ki a koe.
Ka ahei atu pea nga pakeke i raro i te 65 tau mo te arainga mate koreutu mo te rewharewha me etahi atu mate mena he mate nui o ratau e nui ake to ratau morea ki te mate.
Me korero atu ki to rata mena ki ou whakaaro e hangai ana tenei ki a koe.
He pehea te whaitake o te kano arai mate?
Ka tino whakaitia e te arainga mate te tupono pa mai o enei mate, engari ehara i te mea ka tino parea atu nga mate katoa, pera i te rewharewha, mate io kirikiri ranei.
E tino tutohua ana te arainga mate e nga matanga hauora i te mea ka whakaiti pea i te taumaha o te mate.
Ahakoa ka iti haere te kaha o te arainga mate i to tatau pakeketanga haere (i te mea ka ngoikore haere te kaha o to tatau tinana ki te arai atu i nga mate), ko te arainga mate tonu tetahi o nga tikanga pai rawa hei tiaki i a tatau mai i nga mate nui.
Me whiwhi arainga mate ahau i hea?
E wātea ana ngā ārainga mate koreutu hei pare i ēnei mate i tō rata. He maha tonu ngā toa kēmihi ka whakawhiwhi atu i ngā wero ārai rewharewha ki ngā kiritaki e āhei ana.
He panga mate noa ano ka pa mai na nga kano arai mate?
I muri i te weronga, ka mamae pea to ringa, he kirika mama ranei mo te ra kotahi, e rua ranei. Ka pā mai ki te āhua kotahi i roto i ia 100,000 ārainga mate kauae timu, whakapokenga korokoro pāheko, mare heihei hoki he wharanga ki ngā ioio o te ringa.
He tino rereke – tata ki te kotahi wa i roto i te miriona, ka pa mai pea he panga pawera taumaha (anaphylaxis) i muri tonu i te arainga mate. Ka tonoa koe kia tatari atu ki te whare hauora, whare rata ranei mo te 20 meneti i muri i te tukutanga o tetahi kano arai mate. Ko te take e penei ana, ki te pa mai tetahi panga pawera taumaha kei reira nga whakamaimoa hauora.
Kaore he whakaaturanga mo etahi atu morea taumaha.
Me whakapa atu ki to rata, nehi, kaitaka rongoa kano arai mate mena ka pa mai tetahi tohumate rereke, nui ranei i muri i te arainga mate.
He pai ake, he whaitake ake hoki te whiwhi i nga kano arai mate katoa e toru i te ra kotahi tena i te whiwhi wehe ke.
He pai noa te whiwhi i nga kano arai katoa e toru i te ra kotahi.
Nga Take Matua e 4
- Ka pakeke haere ake koe, ka mehameha haere pea te parenga o nga arainga mate o mua ake.
- Nga arainga mate koreutu ma te hunga 65+ tau.
- Me ārai atu te rewharewha, te mate io kirikiri, te mate kauae-timu, te whakapokenga korokoro paheko me te mare heihei.
- He pai noa te whiwhi ngatahi i nga arainga mate katoa e toru.
Ki hea ahau tiki korero atu ano?
Mo te whiwhi korero atu ano mo te arainga mate me nga mate ka taea te arai:
- me korero ki to rata, nehi, kaitaka rongoa kano arai mate
waeahia Healthline 24/7 oki 0800 611 116 me waea rānei ki 0800 IMMUNE (466 863) 9.00 i te ata ki te 4.30 i te ahiahi, Rāhina-Rāmere - haere ki www.health.govt.nz/immunisation
- haere ki immune.org.nz
Code: HE1541