Matawai waha kōpū: tō matawainga, tō whiringai Cervical screening: your test, your choice te reo Māori HE1171

Reviewed
August 2023
This resource relates to the following topics:

Pamphlet providing an overview of the Cervical Screening Programme and the range of options available to do a screening test. Designed to support people to decide which options are best for them (in consultation with their healthcare provider). Translated into Te Reo Māori. This resource applies to cervical screening from 12 September 2023.

Download resource

Download PDF

Order resource

Details

Reviewed
August 2023
Updated
August 2023
Format
Pamphlet DLE
HE code
HE1171
Language
Māori

The full resource:

Kua kore te matawai tāwaha kōpū e ngāwari atu!

Tukutuku ai ngā whakamātau wawana ā-tangata [HPV] hei whiringa rere kē. Arā hoki te paninga teke, arā, na te ngāwari ka taea e koe ake. He tika rawa hei whakakite ake i te HPV, arā, i taua take o te 95% o ngā pukupuku tāwaha kōpū.

Ka hōrapa te HPV mā te taupiri kiri ki te kiri me te mahimahi. Ka pokea kia 80% o ngā tāngata pakeke ki te HPV i tētahi wā o te oranga. Ngarongaro ake ai te nuinga o aua pokenga, engari ka mārō ētahi momo HPV e puta ake ai pea te mate pukupuku.

Ma te aha au e mōhio ai au me matawai?

E māraurau ana koe kia matawaitia mehemea:

  • he tangata whai tāwaha kōpū
  • i te 25 ki te 69 tau te pakeke;
  • i te mahimahi ināianei, ā, i te mahimahi i mua.

Kāore he tikanga kē o ngā whāinga aitanga rānei, o te tuakiri ā-ira rānei. Kāore hoki he tikanga kē mehemea kāore anō kia ai i te wā roa. Mehemea he tāwaha kōpū tōu, me whakamātau, ka tika.

Mehemea he pokanga kōpū whakatepe tōu (arā, kua tangohia te kōpū me te tāwaha) me kōrero ki tōu kaiwhakarato hauora mehemea he matawainga hei whāinga māu.

 

Te whakamātau matawai HPV

Kua kore te matawai tāwaha kōpū e ngāwari atu.

E rua hoki ngā huarahi hei whakamātau atu:

WHIRINGA 1: Te paninga teke

Ka tika tēnei mo te nuinga o ngā tāngata. Ka tohua atu ki a koe mehemea he whakamātau kē e tika ana mōu.

A) Māu e mahi hei whakamātau whaiaro
I te nuinga o ngā wā, mahia ai tēnei i te koko tūmataiti o te wāhi matawai. Tērā pea ka tohua atu e ngā kaimahi matawai ki ētahi atu wāhi rānei o te hapori, ki te taiwhanga kānekeneke rānei, ā, kia haria rānei ngā taputapu whakamātautau ki te kāinga.
B) Ma te tūngaio hauora koe e āwhina

Ka tīkina ake te tīpako i te teke ki te paninga. Whakamātauria ai te tīpako paninga teke hei rapu i te HPV anake.

Ki te kore te HPV e kitea
Ka rima ngā tau i mua i te whakamātau matawai anō (ka toru tau rānei mehemea he tangata awhikiri pahara koe).

Ki te HPV e kitea 
E ai ki te momo HPV kua kitea, tērā pea me tiki atu te tīpako tāwaha (tērā i huaina ai hei whakamātau paninga i mua) hei rapu i ngā panonitanga pūtau, ā, tērā pea, ka tohua rānei koe hei whakatau mehemea he panonitanga o te tāwaha kōpū e whai haumanu atu.

CervicalSelfTestMaori.nz

WHIRINGA 2: He tīpako o te tāwaha kōpū

Huaina ai tēnei hei whakamātau paninga i mua. Tērā pea ka tohua mō ētahi tāngata, ā, māu anō rānei e whiriwhiri ina hiahia.

Ka tīkina atu te tīpako tāwaha e te tūngaio hauora

Ka mahia i te whare haumanu rānei, i ngā wāhi hapori rānei, i te taiwhanga kānekeneke rānei.

Ka tīkina ake e te kaimatawai te tīpako pūtau i te tāwaha ki te whātīrara me te paraihe iti.

Ka mātua whakamātauria te tīpako hei rapu i te HPV, ā, ina kitea atu, ka huri ki te rapu i ngā panonitanga pūtau.

Ki te kore te HPV e kitea
Ka rima ngā tau i mua i te whakamātau matawai anō (ka toru tau rānei mehemea he tangata awhikiri pahara koe).

Ki te HPV e kitea
Ka āta tirohia taua tīpako hei rapu atu i ngā panonitanga pūtau. E ai ki ngā putanga ake, tērā pea ka tohua koe ki te whakamātau ā-whātīrara hei whakatau mehemea he panonitanga o te tāwaha kōpū e whai haumanu atua.

CervicalSampleMaori.nz

Te whakamātau matawai HPV

Ehara te Hōtaka ā-Motu o te Matawai Tāwaha Kōpū (NCSP) i te mea tahua kikī. Heoi, he matawai utukore mō ngā wāhine me ngā tāngata whai tāwaha:

  • he pakeke ake rānei i te 29 tau, kua kore rānei e matawaitia, he tarepa rānei te matawai
  • he whakamātau tukurua
  • he kāri Ratonga ā-Hapori tāna 
  • he Māori rānei, he Tangata ā-Kiwa rānei.

Mehemea he hoa rānei, he mema whānau rānei tōu e māraurau ana kia whakamātauria, tuarihia tēnei taipitopito me te whākī atu i ngā kōrero e pā ana ki te matawai whaiaro HPV hōu. Tērā pea ka ora rātou i reira!

Ka whai putanga

Ki te kore te HPV e kitea i te tīpako, hei aha te matawai anō kia 5 ngā tau (kia 3 rānei ngā tau mehemea he tangata awhikiri pahara koe).

He tata nei ki te 90% o ngā tāngata i matawaitia KĀORE e pāngia ki te HPV.

Mehemea ka kitea te HPV, ka āta tirohia atu kei kitea ngā panonitanga pūtau e huri ai hei mate pukupuku tāwaha kōpū. Ka whakaritea ngā whāinga atu e ai ki te momo HPV ka kitea.

Tērā pea, ka tohua koe kia hoki atu hei tango i te tīpako pūtau tāwaha (mehemea he paninga te whakamātau tuatahi). Tērā pea, ka tohua rānei koe ki te whakamātau ā-whātīrara, ā, ma te mātanga e mahi ki te karu whakarahi. I ētahi wā ka tangohia ngā tīpako pūtautau. 

  • Ko te mate pukupuku tāwaha kōpū tētahi o ngā mate pukupuku e nui ana te pare atu.
  • I waenga i ngā tāngata 180 ka tautohua me te mate pukupuku tāwaha kōpū i ia tau, i ia tau, ka tata nei ki te 85% kāore anō kia whakamātauria, kāore rānei e nahanaha ana te whakamātautau atu. 
  • Ma te matawai HPV hōu me te kano ārai mate HPV, ka ngana a Aotearoa ki te whakakore i te mate pukupuku tāwaha kōpū.

Hei mōhiohio kē atu

Rapua ētahi atu kōrero e pā ana ki te matawai tāwaha kōpū, ki ōu whiringa, ki hea tāpui ai i tētahi whakaritenga.

Ma te waea utu-kore 0800 729 729 rānei, te toro rānei ki te paetukutuku TimeToCervicalScreen.nz

Ka kitea hoki ngā taipitopito kōrero e pā ana ki te whakahaeretanga whakahaumaru i ngā kōrero i te paetukutuku.

Ko te tikanga, kei te rēhita NCSP koe kia whai pōhiri ai, kia karangahia ai kia hoki atu, kia mahara ai ki te matawai e whai atu ana. Ki te kore koe e tino mōhio ana mehemea kei te Rēhita tōu ingoa, tēnā, waea atu ko 0800 729 729 kia mōhio ai.