HPV Vaccine (Human Papillomavirus Vaccine) - Samoan version

Tuipuipui o le HPV (Tuipuipui o le Human Papillomavirus). Web-only information in Sāmoan about vaccination against human papillomavirus (HPV). NOTE: Parents and guardians will also need HE2044, the full consent form (English only).
The full resource:
Tuipuipui o le HPV
(Tuipuipui o le Human Papillomavirus)
O se tuipuipui e fesoasoani e puipuia ai mai kanesa e mafua mai siama o le HPV
Pepa Faatumu o le Maliega a le Matua
Faamolemole saini ma toe faafoi lenei pepa i le aoga.
Pepa Faatumu o le Maliega a le Matua mo le Tuipuipui o le HPV
Ua ofoina mo fanau aoga uma o le vasega tausaga 8, le faia fua i totonu o le aoga o le tui e puipuia ai mai aafiaga o ituaiga e iva o HPV lea e faapogai ai le tele o ituaiga eseese o kanesa i taimi mulimuli ane o le olaga.
Ua saunia i lenei pepa faamatalaga ina ia e silafia e faatatau i le vailaau puipui mo le HPV, ma tuu i ai lau faatagaga ina ia faia le tuipuipui o lou alo i le aoga.
O le ā le HPV?
O le HPV o se vairusi taatele e pipisi pe a matuā pipii le fepa‘ia‘i o pa‘u o tino o tagata. Pe a lē faia se tuipuipui, o le toatele o tagata o le a iai lava se taimi o o latou olaga e aafia ai i le siama o le HPV. O le tele o siama o le HPV e mafai ona toe pepē lava latou e aunoa ma le aliali mai o ni auga. Peitai e iai nisi siama o le HPV e lē mafai ona pepē faapena, ma afai e lē maua ma togafitia e mafai ona oo atu ai i le kanesa i le tele o ni tausaga mulimuli ane.
E iai nisi ituaiga o HPV e telē lava le avanoa e ono mafua ai le kanesa nai lo isi ituaiga, ma e iai foi ituaiga o HPV e mafua ai lafitoga. E fitu ituaiga HPV e ono mafua ai le kanesa ma ituaiga e lua o le HPV e mafua ai le tele o lafitoga ae mafai ona taofi le maua ai pe a fai le tuipuipui.
O kanesa e mafua mai le HPV
O kanesa e mafua mai le HPV e aafia uma ai alii ma tamaitai. E mafai e le HPV ona faapogai ai le kanesa i vaega eseese o le tino, aemaise lava i le vaega o loo iai le totogasa, faa‘ī poo le gutu. O le ituaiga sili ona taatele o le kanesa o le gutu o le faa‘autagata, poo le kanesa o le vaega pito i lalo o le toala fanau poo le vaega o le manava o le tina lea e taoto ai le pepe a o lei fanau mai. I tausaga taitasi i Niu Sila, e tusa ma le 160 tamaitai e maua ua aafia i le kanesa o le gutu o le faa‘autagata, ae tusa ma le 50 tamaitai e maliliu ai lava.
O le ā le vailaau puipui ma e faapefea ona aogā?
O le vailaau puipui o le HPV o loo ta‘ua o le Gardasil® 9. E puipuia mai ai i ituaiga e iva o HPV – e fitu e mafai ona maua ai i le kanesa ae lua e faapogaia ai lafitoga. O le aogā o le vailaau puipui (vaccine) e mafai ai e le tino ona faatupu ni polotini ole toto (antibodies) e mafai ona finau e teteeina le HPV. Afai o le tagata ua uma ona fai sona tuipuipui ae ua fesagai ma se tulaga e ono maua ai i le HPV, o le a finau la polotini (antibodies) na o loo i lona toto e tetee atu i le vairusi ma puipui mai ai o ia ina ne‘i aafia ai. E masani ona tele ni vaiaso talu ona fai le tuipuipui, faatoa amata ona malosi le puipuiga lea ua faatupu a‘e e tetee atu ai i le HPV.
E lē mafai e le vailaau puipui ona faapogaia ai aafiaga o le HPV poo le kanesa.
O le ā le telē o se lelei o loo aogā ai le vailaau puipui o le HPV?
E matuā aogā lava le vailaau puipui i le taofiofia o ni aafiaga mai ituaiga e iva o le HPV lea e mafua ai le tusa ma le 90 pasene o kanesa ia e faapogai mai le HPV. E faatalitalia le tatau ona umi se taimi e aogā ai le puipuiga mai le tui. I ni suesuega na fai, e toetoe lava o tagata uma na fai o latou tuipuipui na matuā puipuia i latou mai aafiaga o le HPV ma le ono mama‘i ai.
I le 11 tausaga ua mavae, sa matuā telē se faaitiitia o le aofaiga o le tupulaga talavou na aafia i le HPV ma mama‘i ai, i atunuu o loo latou faia le tuipuipui mo le HPV, e aofia ai ma Niu Sila.
Ina ia telē le aogā o lenei vailaau puipuia, e tatau lava ona fai muamua tuipuipui o tagata a o lei oo i le tulaga e ono aafia ai i le HPV, o lona uiga a o lei taitai ona amata ona faia ni feusuaiga.
E tatau lava foi i tagata ona faaatoa lelei le faiga o latou tuipuipui e pei ona faatonu atu ai e fua i o latou tausaga ua iai. E tatau ona faalaititi teisi ifo tuipuipui e fai mo le autalavou (e lua nai le tolu) e puipuia ai i latou auā e lelei ma faigofie le apoina e o latou tino o le vailaau puipui nai lo le tulaga e iai i tagata matutua.
O le vave fai o le tuipuipui o lau tama mo le puipuiga mai le HPV e mafai ona puipuia ai i latou mai aafiaga o ni ituaiga eseese o kanesa e ono maua ai
O le ā le saogalemu o le vailaau puipui?
E matuā lelei lava le talaaga tau saogalemu o le vailaau puipui o le HPV. Ua silia ma le 100 miliona vailaau puipui mo le HPV ua tuuina atu e fai ai tuipuipui i le 11 tausaga talu ai, ma o le faamaoniga sili e oo mai i aso nei o loo faaalia ai, e lē o iai se faatelega i ni aafiaga i se isi lava vailaau puipui mo tamaiti a o laiti. Pe a fia silasila i le lisi o ni aafiaga e ono maua ai, tagai i le vaega o aafiaga taatele.
Mo nisi faamatalaga i le tulaga saogalemu o le vailaau puipui, asiasi i le www.health.govt.nz/hpv, www.immune.org.nz pe tagai i le Faamatalaga o Vailaau a Lē o Faaaogāina ua faasalalauina i le www.medsafe.govt.nz/consumers/cmi/g/gardasil9.pdf
O i latou e vave fai o latou tuipuipui a o laiti tausaga, o le a malolosi foi o latou totoga ia e galulue e tetee atu i siama ma isi mea oona e ono faama‘ia ai le tino (immunity)
O ai e lē tatau ona faia ni o latou tuipuipui?
E toaitiiti lava ni tamaiti e lē tatau ona faia ni o latou tuipuipui. Afai sa matuā leaga ni aafiaga o lou alo i se vailaau puipui na tui ia te ia i se taimi ua tea, e tatau la ona e talanoa i le tou fomai, se fomai ua faapitoa lava i se gasegase, poo se tausi soifua, a o e lei sainia lenei pepa o le maliega.
E mafai lava ona fai pea se tuipuipui o tamaiti e aafia i le sela, e ilitata tino i nisi mea (allergy), pe o loo faatoa malosi mai se ma‘i e pei o se fulū masani.
Afai ua mae‘a ona fai tuipuipui o alo teine, poo le a manaomia pea la le faaauau ona faia o ni o latou siaki mo le kanesa o le gutu o le faa‘autagata pe a matutua?
Ioe. E manaomia pea ona fai le siaki masani mo le kanesa o le gutu o le faa‘autagata e tusa pe ua uma ona fai le tuipuipui mo le HPV. O le vailaau puipui e puipuia ai mai le tele o kanesa e mafua mai ituaiga eseese o HPV, lona uiga la e mafai lava ona aafia tagata i le kanesa e mafua mai se isi ituaiga o HPV e lē o aofia atu i le vailaau puipui. Mo nisi faamatalaga e uiga i le polokalame o loo fai ai siaki mo le kanesa o le gutu o le faa‘autagata, tagai i le upega tafailagi a le National Screening Unit, le www.nsu.govt.nz
E faapefea ona faaoo atu le vailaau puipui?
E faaaogā se tui e tui atu ai le vailaau puipui o le HPV i le vaega pito i luga o lou ogalima. O i latou ua 14 tausaga pe laiti ifo e manaomia ona tailua ni o latou tui e fai. O le tui lona lua e toe fai pe ā ma le 6 masina talu ona fai le tui muamua. O tagata matutua e manaomia ona taitolu o latou tui e fai.
Aafiaga taatele
E pei ona masani ai i soo se tuipuipui e fai, e ono tiga ma mūmū le lima o lou alo, pe fula foi le pito o lona lima lea sa tui. O nisi o āuga e ono tulai mai, e masani lava i totonu o le aso e tasi pe lua, e aofia ai:
- tiga le ulu
- fiva (lagona le vevela)
- faafaufau (lagona le ma‘i)
- tau pogisa mata, niniva (pei e tau taavilivili le ulu). E mafai ona taofia le tau pogisa o mata pe niniva pe a fai lelei se malu taeao poo se ‘aiga ole aoauli a o lei faia le tui
- lē o lelei faalogona masani (lagona e lē o malosi, tiga solo vaega o le tino).
O le anaphylaxis o se āuga tuga pe a ilitata le tino i se mea, ma e mafai ona tupu i soo se vailaau puipui lava e tui i le tino. O se mea e seāseā tupu, o se faatatauga pe tusa ma le toatolu ni tagata e aafia ai mai le miliona o nisi na tui i ai se vailaau puipui, ma e masani ona aliali mai na āuga i totonu lava o nai minute talu ona fai se tuipuipui. Ua a‘oa‘oina ma faaaupegaina lelei tausi soifua mo le togafitia o nei aafiaga. O le a vaavaaia lelei mo le 20 minute e le tausi soifua, lou alo pe a uma ona faia tuipuipui taitasi. O le masani lava lea mo soo se tuipuipui e faia.
O le a avatu foi e le tausi soifua i lou alo ni fautuaga i le mea e fai pe a uma ona fai lona tuipuipui.
E iai nisi mea e mafai ona fai ai le tuipuipui e ese mai le fai i le aoga?
E tolu vaega o le tuipuipui e fai. O tuipuipui uma e fai i le pito i luga o le ogalima. E masani lava, e faatoa fai le tui lona lua ina ua mavae le lua masina talu ona uma le tui muamua, ae o le tui lona tolu e fai pe a mavae le fā masina talu ona uma le tui lona lua.
E iai nisi mea e mafai ona fai ai le tuipuipui e ese mai le fai i le aoga?
E mafai foi ona fai le tuipuipui o le HPV e fomai tausi a aiga ma nofoaga tutotonu a le soifua maloloina i lou vaipanoa. Afai e toe sui lou mafaufau i le pe tatau ona fai le tuipuipui o le HPV o lau tama i le aoga (a o le‘i faia pe ua uma foi ona fai nisi ona tuipuipui), faamolemole ia faafesootai sa‘o le tausi soifua lautele – o loo maua o latou faamaumauga mo fesootaiga i le itulau mulimuli o le vaega o faamatalaga o lenei pepa.
O le tolopo o le tuiina o le vailaau puipui i lau tama, o lona uiga e manaomia ona tele nisi ona tui e fai e puipuia ai, auā o tagata ua ta‘i 15 tausaga ma sili atu e manaomia ona taitolu o latou tui e fai.
O fea ou te maua ai nisi faamatalaga?
- Talanoa i le tausi soifua lautele poo lau oe lava fomai tausi poo le tausi soifua e tausia patino oe
- Asiasi i le www.health.govt.nz/hpv
- Tagai i le Faamatalaga o Vailaau a Lē o Faaaogāina ua faasalalauina i le www.medsafe.govt.nz/consumers/cmi/g/gardasil9.pdf
- Telefoni e vilifua 0800 IMMUNE (0800 466 863)
Faafesootai sa‘o le tausi soifua lautele pe afai o e manaomia nisi faamatalaga mo le faatumuina o lenei Pepa Faatumu o le Maliega a le Matua, poo e manaomia foi nei faamatalaga i se isi gagana.
Aotelega o Faamatalaga o Vailaau a Lē o Faaaogāina
- Gardasil® 9 o se vailaau puipui e fesoasoani e taofia ai le ono maua i faama‘i nei mafua mai le HPV i ona ituaiga 6, 11, 16, 18, 31, 33, 45, 52 ma le 58: kanesa o le gutu o le faaautagata, vulvar, o le alatagata ma le kanesa o le pitopito (anal), āuga lē masani ai ma muai aliali mai a o lei matuā aafia i le kanesa i le gutu o le faa‘autagata, o le alatagata ma vaega uma i autafa o totogasa o alii ma tamaitai ma ni manu‘aga i le pitopito, o lafitoga e tutupu i autafa o le totogasā, siama o le HPV ma isi kanesa o le HPV.
- O tui taitasi ta‘i 0.5 mL o loo iai le 30 micrograms (mcg) o le polotini HPV 6 L1, 40 mcg o le polotini HPV 11 L1, 60 mcg o le polotini HPV 16 L1, 40 mcg o le polotini HPV 18 L1, 20 mcg o le polotini HPV 31 L1, 20 mcg o le polotini HPV 33 L1, 20 mcg o le polotini HPV 45 L1, 20 mcg o le polotini HPV 52 L1, ma le 20 mcg o le polotini HPV 58 L1.
- I tui taitasi ta‘i 0.5 mL o loo iai le vai auaumamā (sterile water) ma vaega ninii lava o le alamini, masima (sodium chloride), L-histidine, polysorbate 80, ma le sodium borate. O nei mea uma o loo tele foi ina faaaogā mo le gaosiga o isi vailaau ma tui.
- E lē o iai i totonu o le tui ni mea sa umi o faasao (preservatives), ni antibiotics, poo soo se mea mai le tagata poo manu.
- Ua gaosia le tui e faaaogā ai se mea faafefete (yeast) ma atonu o loo iai ni mea ninii e iloa ai le yeast (Saccharomyces).
- E lē tatau ona faia se tuipuipui o lou alo pe afai e iai ni āuga e ilitata ai lona tino mai le tuipuipui o le Gardasil® 9 poo isi vailaau o loo faia ai.
- E lē o mailoa le tulaga saogalemu o le tuipuipui o le Gardasil® 9 i se ma‘itaga. I faamaumauga ua faalauiloaina e lē o maua ai ni mea e ono atugalu ai i le saogalemu o fafine ma‘itaga o ē na faia ni o latou tuipuipui ma le lē iloa o loo ma‘itaga.
- Afai o maua lou alo i se tasi o faafitauli nei, ia talanoa le tuipuipui ma le tausi soifua lautele, le tou fomai poo le tausi soifua a o lei faia se maliega mo tuipuipui: soo se faama‘i o le toto pe vaivai le vaega o lou tino lea e tetee atu i faama‘i (immune system), ona atonu o se ma‘i tuufaasolo a le aiga poo se aafiaga i le Human Immunodeficiency Virus (HIV).
- O le isi itulau o loo lisi atu ai āuga taatele e aliali mai. E ono iai foi isi āuga ae seāseā ona aliali mai. O ni mea ogaoga na lipotia o loo lisi atoa atu i le Faamatalaga o Vailaau a Lē o Faaaogāina ma e maua pepa o na faamaumauga mai le upega tafailagi a le Medsafe.
- A iai nisi suiga e lē masani ai lou alo poo ni āuga ogaoga ua aliali mai ina ua uma ona fai le tuipuipui o le Gardasil® 9, faafesootai vave lau fomai poo le vaega a le au tausi soifua lautele i lou vaipanoa. E tatau ia i latou o loo galulue i le soifua maloloina ona lipoti atu ni āuga e aliali mai pe a uma ona fai le tuipuipui, i le Centre for Adverse Reactions Monitoring (CARM). E mafai foi ona e lipotia sa‘o atu i ai i le upega tafai lagi a le CARM (www.otago.ac.nz/carm).
E maua foi isi faamatalaga atili mai le Medsafe: www.medsafe.govt.nz/consumers/cmi/g/gardasil9.pdf
Aiātatau a lē o faaaogāina
O le Code of Health and Disability Services Consumers‘ Rights e faaaogā mo
auaunaga uma lava tau le soifua maloloina ma auaunaga mo ē e lē atoatoa le
malosi i totonu o
Niu Sila. Mo nisi faamatalaga, asiasi i le
www.hdc.org.nz pe vili le 0800 555 050.
Malupuipuia o Faamatalaga
E ono tuuina mai e aoga nisi o faamatalaga e pei o igoa o tamaiti, numera o potu aoga, aso fanau, tuatusi ma o latou tagatānuu. E tatau ona muai logoina oe e le aoga a o lei faamatuuina na faamatalaga. O nei faamatalaga, faatasi ma faamatalaga ua e tusia i lenei pepa o le maliega, e fua i ai le faatulagaina o lenei polokalame mo le tuipuipui.
O faamatalaga mai le pepa o le maliega ma auiliiliga mai tuipuipui taitasi e faia pe sa teena, o le a faamaumau uma i le faamaumauga e taofia e le komiti faafoe a le soifua maloloina a la outou itumalo (DHB), ma o nisi o na faamatalaga o le a tuuina atu i le lesitala ua ta‘ua o le National Immunisation Register.
O le National Immunisation Register o se faamaumauga mo le atunuu atoa, o loo iai i le Matagaluega a le Soifua Maloloina, lea o loo faamaumau uma ai tuipuipui o loo faia i tagata i totonu o Niu Sila. O nei faamatalaga o loo puipuiamalu e le Health Information Privacy Code. E na o i latou ua iai le faatagana i totonu o le soifua maloloina e mafai ona vaai, faaaogā, pe suia nisi o nei faamatalaga. Ae peitai, e mafai ona e tagai i faamatalaga o lau tama ma faasa‘o soo se faamaumauga; afai e te fia faia lena mea, ia faafesootai atu se tou tausi soifua lautele, se fomai poo se nofoaga tutotonu a le soifua maloloina.
O le a faaaogā e tausi soifua lautele nei faamatalaga:
- e faafesootai ai le fomai a lou aiga poo se nofoaga tutotonu a le soifua maloloina, pe a moomia ona latou siaki poo ā tuipuipui o lou alo ua uma ona fai
- pe afai o iai ni atugaluga tau le soifua maloloina o lou alo
- e logoina ai le aoga pe na fai pe lei faia foi se tuipuipui o lou alo
- e fesoasoani i le iloiloina lelei o lenei polokalame mo tuipuipui ma le fuafuaina o nisi polokalame i le lumanai, poo
- e tuuina atu ai lou alo i le fomai a le tou aiga poo le tausi soifua mo le faia o lona tuipuipui pe afai e lei faia i le aoga.
O le a faaaogā e le National Screening Unit lenei faamatalaga e lagolago ai taumafaiga ina ia faaitiitia le kanesa.
O faamatalaga e lē o mataulia ai nisi e mafai ona faaaogā mo ni suesuega e fia faatino, pe ina ia fuafua ai nisi auaunaga fou.
Mo nisi faamatalaga i le faailoaina o le lisi a le aoga, malu puipuia o ou faamatalaga ma le faaaogāina o ni faamaumauga, tagai i taiala mo mea faapena a le komiti faafoe o le soifua maloloina i lou itumalo. A iai ni au fesili i le malu puipuia o ou faamaumauga, e mafai ona e imeli i le enquiries@privacy.org.nz pe faafesootai le Privacy Commissioner i le telefoni vilifua mo fesoasoani, le 0800 803 909.