FAKAHINOHINO ME‘ATOKONI MA‘AE KAKAI FEITAMA ‘O E PASIKI - Tongan - HE2671

‘I he‘eku ‘ilo‘i pe ‘oku ou feitama, na‘e lahi ange leva ‘a ‘eku ma‘u me‘atokoni tu‘ufonua mo fakaenatula. Peau ongo‘i ai ‘a e fehokotakinga ki hoku kakai mo hoku fonua tupu‘anga. ‘Oku ou lave‘i tene fakamakona‘i ‘a manava pea mo tokonia ‘a hono fo‘u ‘eku pepee. Pea ‘oku hokohoko atu ‘ene ‘aonga ki he ngaahi to‘u tangata mo‘ui lelei ‘o e kaha‘u.

ME‘ATOKONI KE MA‘U LOLOTONGA ‘A E FEITAMA

Lolotonga ‘a e feitama ‘oku fu‘u mahu‘inga ‘aupito ‘a e ma‘u ha ngaahi me‘atokoni mo‘ui lelei ke tokonia ‘a hono malu‘i, fo‘u mo fakaivia ‘a e pepee mo e fa‘e foki.

Me‘atokoni mo‘uilelei mo malu‘i ‘a e sino: hangee ko e vesitapolo mo e fua‘i‘akau fo‘ou pea mo ia ‘oku ‘osi fakapoloka. Ko ia ‘oku ma‘u mei ai ‘a e faipa (fibre) mo e vitamini (Vitamin) ‘o tokoni ki he:

• Fakatupu ‘o e pepee.
• Malu‘i ‘a e sino.
• Fakafaingofua‘i ‘a e ‘alu ki he falemaloloo.
• Mo‘uilelei fakalukufua ‘a e sino.

Me‘atokoni fakatupu: hangee ko e kakano‘i manu, ika, me‘atokoni ngaohi mei he hua‘aku ‘oku ma‘u ai ‘a e:

• Polotiini ki he fakatupu ‘a e pepee, fakamalohi‘i hoto sino lolotonga ‘ete feitama mo e fakaakeake hili ‘a e fa‘ele.
• ‘Aione ki hono tufaki ‘o e toto ke tokonia hono fakatupu ‘a e pepee.
• Kalasiume (Calcium) ki hono fakafefeka ‘a e hui mo e nifo.
  

Me‘atokoni fakatupu ivi: ‘a ia ‘oku ne ‘omi ‘a e ivi ke fakahoko ‘aki ‘a e ngaahi ngaue ‘oku fakamanako kiai mo e ngaahi ngaue pe ‘oku fiema‘u ke fakahoko. Ko e kulupu me‘atokoni ko ‘eni ‘oku kau atu ki ai ‘a e ma, laise mo ‘etau ngaahi me‘atokoni sitaasi hangee ko e kumala, siaine mata mo e talo. Ko hono ma‘u ‘a e me‘atokoni ngaohi mei he uitee ‘o hangee ko e maa melomelo ‘oku ne tokonia ke fakafaingofua‘i ‘a e ‘alu ki falemaloloo.

TIP Ko e lahi ange ‘ete fakamanako ke ma‘u me‘atokoni mei he vesitapolo lolotonga ‘ete feitama, ‘oku malava ke fakatupu ai ha manako ‘ete pepee ki he veitapolo.

MA‘U ME‘ATOKONI PE MA‘AU, ‘IKAI MA‘AE TOKO UA

‘Oku fakaenatula pe ‘a e ongo‘i halofiaange ‘i he lolotonga ‘a e feitama, ka ‘oku fiema‘u ke te ma‘u me‘atokoni ma‘ae toko ua.

‘I he mahina 2 ki he 3 ‘o e feitama, ‘oku fiema‘u ke toe tanaki mai ha ngaahi me‘atokoni te ne ‘omai ‘a e ngaahi ivi lelei ki he fakatupu ‘o e pepee, hangee ko e supo, ma ngaohi mei he uitee, tuna mo e maa pakupaku.

‘Oku ‘i ai pe mo e kau feitama ‘oku nau ma‘u ‘a e ‘uakai ki ha ngaahi me‘akai makehe pe lahiange. Ko e founga lelei taha pe ke te leva‘i ‘aki ‘a ‘ete ‘uakai ko ha‘ate kai mei he ngaahi kulupu kehekehe ‘o e me‘akai kae ‘uluaki fakapapau‘i pe ‘oku malu mo lelei kia kita lolotonga ‘ete feitama.

Kai ma‘u pe ‘i he lolotonga ‘a e ‘aho ke ma‘u ai ha ivi pea mo fakasi‘isi‘i ai ‘a e faingamalie ke hake vela mo e ngaahi faka‘ilonga ‘o e puke feitama (tuu‘ulu).

TIP Tukukehe kapau ‘oku ‘ikai ke ‘iai ha me‘atokoni ‘oku ‘ikai sai kia koe. ‘Oku lelei pe ke ma‘u ‘a e me‘atokoni hangee ko e hu‘akau, fua‘imoa moho, ika mo e me‘atokoni mei tahi, pinati mo e ngaahi ‘akau ‘i he famili ‘o e nati mo e tenga‘I ‘akau hangee ko e uitee. 

MA‘U ‘A E ME‘ATOKONI ‘OKU LAHI AI ‘A E ‘AIONE (IRON)

Lolotonga ‘a e feitama ‘oku fiema‘u ke lahi ‘a e ma‘u ‘a e me‘atokoni ‘oku fonu ‘i he ‘aione (iron). ‘Oku fiema‘u ‘e he sino ‘a e ‘aione (iron) ki hono tufaki ‘a e toto ke tokoni ki he tupu ‘a e pepee ‘i manava, pea mo fakatupu honau uoua, hui mo e kili. Ko e ‘aione (iron) ‘oku ma‘u mei he ma‘u me‘atokoni ‘oku fafanga ‘aki ‘a e pepee lolotonga ‘a e feitama. ‘Oku fiema‘u foki ke lahi ‘a e ‘aione ke ma‘u me‘atokoni aipe mo e pepee ‘o a‘u ki he kamata ‘a e ma‘u me‘atokoni ‘a e pepee ‘i hono mahina 6.

Me‘atokoni ‘oku lahi ai ‘ai ‘aione (iron):

• Piini mo e hono fa‘ahinga
• Fingota (‘Uluaki fakalili ke vela ‘aupito)
• Fua‘imoa
• Ngaahi la‘i ‘akau lanu mata (la‘i luu, la‘i pele etc)
• Kakano‘i moa
• Kakano‘i pulu (‘uluaki yo‘o ‘a e ngako)

TIP Ke ma‘u lahi ‘a e fua‘i‘akau mo e vesitapolo ‘oku ne ‘omai ‘a e vaitamini C ‘a ia ‘oku tokoni ki hono pukepuke ‘a e ‘aione (iron) ‘i hoto sino.

‘E malava ‘e ho‘o toketaa ‘o tohi atu ha‘o fo‘I ‘akau ‘aione (iron) kapau ‘oku ma‘olalo ‘a e ‘aione (iron) ho sino fakatatau ki he ola ‘o e to‘o toto. 

ME‘A KE INU LOLOTONGA ‘A E FEITAMĀ

Ko e vai mo e hua‘akau ‘oku si’isi’i ai ‘a e ngako, pea ko ia ‘a e inu lelei taha kiate koe mo ho‘o pepee.

Feinga ke te inu ha ipu vai ‘e 9 ‘i he ‘aho kotoa pe.

‘Oku ‘i ai ‘a e inu ‘oku ‘ikai sai ki he pēpē hangē ko e ‘olokaholo (alcohol), inu ‘oku lahi ai ‘a e kefiini (caffeine) mo e tī fakaenatula ‘e ni’ihi (herbal tea).

‘E malava pē ke ne fakatupunga ‘a e tamatō (miscarriage), fā’ele te’eki ke kakato hono fa’u ‘o e pēpē (premature birth) mo ha ngaahi fakatu’utāmaki pēhē.

• ‘Oua ‘e ma‘u ‘a e inu kavamalohi (alcohol)
• Fakasi’isi’i ‘a e inu ‘a e kofi ‘o fakangatangata pe ki ha ipu kofi ‘e 2 he ‘aho pe ko e ipu ti ta‘ehu‘akau ‘e 4 he ‘aho.
• ‘Oua ‘e ma‘u ‘a e inu ‘oku lahi ai ‘a e ngaahi fakaifoifo tanaki ivi (energy drinks).
• ‘Oua ‘e ma‘u ‘a e inu ‘a e ti (tea) fakaenatula hange ko e kemomaile (chamomile) mo e aloe.
  
• ‘Oku lelei ke ma’u ‘a e ti (tea) ngaohi mei he sinisaa (ginger), moli mo e lemani (citrus) pea mo e minitii (peppermint) lolotonga ‘a e feitama.

‘Uluaki lau ma‘u pe ‘a e ngaahi fakahinohino pe ‘oku lelei ke ma‘u ‘a e inu ko ia lolotonga ‘a e feitama pea ka ‘ikai pea ke fakatalanoa mo faka‘eke‘eke ki ho‘o maa‘uli (midwife)

FELIULIUAKI HO SINO

Oku fakaenatula pe ‘a e liliu ‘a e sino lolotonga ‘a e feitama. Manatu‘i ma‘u pe ‘oku lolotonga fakatupu ‘a e pepee ‘i manava pea ‘oku liliu ai ‘a e fa‘unga ‘o e sino ‘o e fa‘e pea tupu lahi ange mei he sino angamaheni te‘eki ‘a e feitama.

Manatu‘i ma‘u pe ke fakamahu‘inga‘i ‘a e sino mo e liliu faka‘ofo‘ofa ‘oku hoko lolotonga ‘a e feitama pea ‘e fakaivia ai ke fakahoko ‘aki ‘a e ngaahi fatongia mo e ngaue ‘oku manako ki ai. Ma‘u ‘a e me‘atokoni lelei ‘o fe‘unga ke kei lava pe ‘o ngaungaue pea mo ongo‘i mo‘ui lelei ki he sino lolotonga ‘a e feitama.

NGAAHI FAKAKAUKAU KI HE MA‘U ME‘ATOKONI

Ki he houa kai efiafi:

• Haka ha‘ate ika ‘o tanaki atu kiai mo ha la‘i ‘akau lanumata, koane mo ha fo‘i siaine moho
• Fua‘imoa heu‘aki ha vesitapolo
• Kongokonga puaka iiki haka ‘aki ha vesitapolo pe tanaki atu ki ai moha fo‘i nutolo
• Konga moa, vesitapolo mo ha pateta
• Konga moa, supo koane mo e veitapolo mo ha konga manioke
• Konga pulu ngaahi ‘aki ha sapasui pea tanaki atu ki ai mo e vesitapolo

Me‘atokoni fakavaha‘a taimi kai:

• Konga tousi, konga siisi mo ha temata
• La‘imaa pakupaku (crackers) moha me‘i siisi
• Sanuisi kapa tuna, letisi mo ha poulu iokati (yoghurt)
• Konga selelii (celery) vali ‘aki ‘a e pinati pata (peanut butter)
• Vai siaine
• Falukunga nati (handful of nuts)

MALU MO LELEI ‘O E ME‘AKAI

Lolotonga ho‘o feitama ‘oku ‘i ai ‘a e ngaahi me‘atokoni ‘oku fiema‘u ke te faka‘ehi‘ehi mei ai he ‘oku ‘ikai lelei mo malu kia koe mo e pepee.

Ngaue‘aki ‘a e ngaahi fakahinohino ko eni lolotonga ho‘o feitama pea ‘e tokoni atu foki kia koe ‘i api ‘i he taimi ‘oku ngaahi ai ‘a e me‘atokoni pea mo e taimi ‘oku fakahoko ai ho‘o fakatau mei he falekoloaa.

‘Oua ‘e Kai ‘a e ngaahi me‘atokoni koeni. ‘Oku fa‘a ma‘u ha pekitilia (bacteria) ‘i 
he ngaahi me‘atokoni koeni:

• ‘Ota ika, ‘ota fingota
• ‘Aisikilimi molū-vaivai
• Fua‘imoa mata (raw eggs)
• Me‘atokoni fakatau mai mei he falekoloa hangee koe sushi mo e salati
• Huhu’a’i hu’akau mata te’eki ke haka mo sivi (unpasteurised milk)
• Me‘atokoni hange ha pata (tahini, hummus)
• Huhu’a’i fua’i’akau mata te’eki ke sivi (unpasteurised raw juice)

Me‘atokoni fiema‘u ke haka ke vela (piping hot) pea toki kai:

• Hami, salami
• Moa, Pipii
• Fua’i’akau kuo ‘osi fakapoloka hangee koe lasipeli (raspberry) mo hono fa‘ahinga (berries)
• Kakano‘i manu hange ko e puaka, pulu
• Haka e fua’imoa ke moho ‘aupito ‘a loto
• Kasitati (custard)
• Fingota mei tahi kau ki ai mo e salamoni (salmon)
• Fakamafana’i e siisi mo hono fa’ahinga ‘oku hā atu’
• Fakamalu tēvolo enoki mo e sprouts

‘Oku malu ange me‘atokoni ngaohi ‘i ‘api

Ngaohi ‘a e ngaahi me‘atokoni ko ‘eni ‘i ‘api pea ma‘u he taimi pe koia.

• la‘iakau
  
• Saniuisi
• Susi (hala ika ‘ota)

‘Oku lelei taha pe ‘a e fo‘ou

Kai ‘a e ngaahi me‘akai ko ‘eni kei fo‘ou pe ‘i loto ‘I he ‘aho ‘e ua.

• To’o e toenga me’atokoni ‘i ha me’a-kapa ‘o tuku ‘aisi
• Me‘akai kilimi , kasitati moe kilimi siisi

Malu ke kai

Ma’u e ngaahi me’atokoni ko ‘eni´ lolotonga ho’o feitamā

• Fufulu ‘a e fuluti moe vesitapolo fo‘ou ‘aki ‘a e vai pea fakamomoa kimu‘a pea toki 
  ma‘u
• Tauhi ‘a e konga siisi ‘i he ‘aisi pea ma‘u kimu‘a he ‘aho ‘oku ‘osi ai hono ‘aonga
• Mā mo e pasitā
• Pata (tauhi he ‘aisi)
• Fa‘o peketi e ‘aisikilimi
  

Oku lelei taha pe ‘a e fo‘ou

Manatu‘i ma‘u pe ‘a e ki‘i lao ki hono teuteu‘i ‘a e me‘atokoni:

Fufulu

Fufulu ma‘u pe ‘a e fua‘i‘akau moe vesitapolo moe ngaahi me‘angaue ‘oku te teuaki ngaue‘aki ki he‘ete teuteu ‘a e me‘atokoni.

Haka

Haka ‘a e kiki moe fua‘imoa ke moho ‘aupito.

Tuku ‘aisi

Tuku ma‘u pe‘a e me‘atokoni ki he ‘aisi ‘o kau kiai mo ha toenga me‘atokoni.

VAITAMINI (VITAMIN) KO E FOLIKI ‘ESITI (FOLIC ACID) MO E ‘AIOTINI (IODINE)

‘Oku fiema‘u ‘aupito ‘e he pepee ‘a e vaitamini foliki ‘esiti (folic acid) pea mo e ‘aiotini (iodine) ki he fa‘u e hui tu‘a mo e ‘uto/‘atamai ‘o e pepee. ‘Oku ‘ikai fe‘unga e me‘akai ‘oku tau kai ke ma‘u ai e foliki ‘esiti (folic acid) mo e ‘aiotini (iodine) koia ai ‘oku fa‘a ‘oatu leva ‘e ho‘o toketaa pe ma‘uli ho‘o fo‘i‘akau.

Ko e ‘uto/‘atamai mo e hui tu‘a ‘o e pepee ‘oku ‘uluaki fa‘u ‘i manava. Kapau leva ‘oku ke feinga keke feitama pea ‘oku fale‘i ke kamata leva ha uike ‘e 4 ho‘o folo ‘a e foliki ‘esiti (folic acid) kimu‘a pea ke toki feitama pea hokohoko atu aipe ‘o a‘u ki he uike 12 ho‘o feitama.

Kapau na‘e ke ‘ilo‘i ‘oku ke feitama kimu‘a he uike ‘e 12 pea kamata leva ho‘o folo ‘a e foliki ‘esiti (folic acid) kae ‘oleva ke kakato ho‘o uike ‘e 12.

Folo mo e fo‘I‘akau ‘aiotini (iodine) ‘i he ‘aho kotoa pe mei he kamata pe ho‘o feitama ki he taimi ‘e tuku ai ho‘o fakahuhu ho‘o pepee. 

‘OKU MA‘U ‘A E VAITAMINI D MEI HE LA‘A

Vaitamini D ‘oku tokoni ki hono fakatupu mo tauhi hotau hui mo e uouaa ke malohi mo fefeka.

‘Oku mahu‘inga leva ke te faka‘aonga‘i ‘a e huelo ‘o e la‘a ‘i he ‘aho kotoa pe. ‘Oku malava kete luelue holo ‘i tu‘a ‘i he ho‘ata efiafi lolotonga faha‘i ta‘u mafana pe ko e ho‘ataa malie ‘i he faha‘i ta‘u momoko.

‘Oku malava pe ke ke fakatalanoa mo faka‘eke‘eke ki ho‘o toketaa pe ma‘uli pe ‘oku fiema‘u ha‘o fo‘i‘akau vaitamini D. 

Na‘e tokoni mo‘oni ‘a e inu ti sinisa fo‘ou ke fakanonga ‘eku tokakovi. Pea tokoni moe vai niu ke tauhi au ke ‘oua teu fieinua.

PUKE FEITAMA

‘I he kamata pe ‘o e feitama ‘oku fa‘a ma‘olunga ai ‘a e ngaahi feliuliuaki ‘a e homouni 
(hormones) ‘a e sino pea ‘oku ne fakatupunga ai ‘a e ta‘efiemalie ‘i hoto kete ke 
fakatupunga ai ‘a e tokakovi mo e lua.

Founga ‘e tokoni:

Tauhi ma‘u pe ‘ete houa kai ‘i he taimi totonu.

Ma‘u me‘atokoni si‘isi‘i pe.

‘Oku te ongo‘i puke ange kapau ‘oku te‘eki ai ma‘u me‘atokoni.

• Inu ha vai mafana ‘oku tanaki ki ai ‘a e sinisa
• Ma‘u ‘a e me‘atokoni hangee ko e ma pakupaku pe la‘ipisikete kimu‘a pea te tu‘u mei he 
  mohinga
• Inu e vai pe ko ha‘ate misimisi hate fo‘i ‘aisi poloka
• Te te ongo‘i puke ange kapau ‘oku te manako ki he kai e kumala, pateta, ma mo e ngaahi me‘akai ‘oku fifisi mo ngako

Kapau leva ‘oku kei palopalema pe kiate koe ‘a e ma‘u me‘atokoni pea ke talanoa leva ki ho‘o toketaa pe ma‘ulii.

FAINGATA‘A E ‘ALU KI HE FALEMALOLOO

‘Oku hoko lahi ‘aupito ‘a e palopalema ni ki ha taha ‘oku feitama he ‘oku tuai ange hono tufaki mo ngaue‘aki ‘a e me‘atokoni ‘o e sino pea mo to‘o ‘a e ngaahi ivi lelei ‘o e me‘akai ma‘ae pepee.

Founga ‘e lava ke tokoni:

• Ma‘u ke lahi ‘a e vesitapolo mo e fua‘i‘akau hange ko e kiuii, mango mo e palamu kuo fakamomoa (prunes). ‘Oku lahi  ‘a e faipa (fibre) ‘i he ngaahi me‘akai koeni ‘o tokoni ke fakafaingofua ‘a e ‘alu ki falemaloloo.
• Kai ‘a e me‘akai ngaahi mei he uitee mo e piini.
• Luelue pe fakamalohisino ma‘upe.
• Inu ‘a e vai ke lahi.

Kapau ‘oku ‘ikai pe ke solova ‘a e palopalema ni pea te talanoa leva ki ho‘o toketaa.

FUTENGIA MO E HAKE VELA

Ko e futengia ko e taimi eni ‘oku ongo‘i ai ‘a e ‘ova ‘a e ma‘u me‘atokoni  ‘o ongo‘i faingata‘a‘ia ai ‘a e kete he ‘osi ‘a e kai.

Ko e hake vela ko e taimi eni ‘oku ‘alu hake ai ‘a e ongo vela pe mafana mei hoto kete ki hoto fatafata.

‘Oku lahi ‘ene hoko eni ofi ki he ngaahi mahina faka‘osi ‘ete feitama, he ‘oku tupu ‘o lahi ange ‘a e pepee ‘i manava ‘o fa‘aki ki hoto ketee.

Founga ke tokoni:

• Ma‘u me‘atokoni si‘isi‘i pe fakahoua 2 ki he 3
• Fakasi‘isi‘i e ma‘u me‘akai ‘oku fifisi mo ngako
• ‘Oua ma‘u mo inu he taimi tatau
• ‘Oua ‘e tokoto leva he ‘osi ‘ete kai
• Ki‘i luelue holo ke tokoni ki hono fakatokalelei e me‘akai hoto kete

Na‘e talamai ma‘upe ‘e he fine‘eiki kia au kapau he ‘ikai keu fai ha fa‘ahinga mo‘ui lelei, pe au lue lalo. ‘E tokoni ‘eni kiate au ‘i he taimi ke teke ai pea moe taimi ‘oku ongo‘i mamahi ai hoku ngaahi hokotanga hui.

NGAUNGAUE

Ko e ngaungaue ko e tokoni lelei taha eni ki hoto sino lolotonga ‘a e feitama pea mo e teuteu ki he fa‘elee. ‘Oku ne fakaivia kita pea ‘oku lelei ange ai ‘a e fakakaukau.

Fakamalohisino‘i ‘a e manava loloto ‘oku ne fakafiemalie‘i kita

‘Oku fakamalohi‘Iange ‘a e vaa mo e famili ‘i he taimi ‘oku fakahoko ai ‘a e lue fakamalohisino fakataha

I hono fakahoko ‘a e ngaahi fatongia faka‘api ‘oku ne tokoni mo faka‘ai‘ai ‘a e mo‘ui lele

‘Oku ‘ikai ke faka‘ai‘ai ‘a e kau ki ha ngaahi sipoti fakasino lolotonga ‘a e feitama hangee ko e ‘akapulu mo e ngaahi sipoti pehee na‘a hoko ai ha fakatamaki ki he pepee.

Kapau na‘e ‘ikai ke fakahoko ‘a e ngaungaue kimu‘a ‘a e feitama, ‘oku mahu‘inga ke ‘i ai ha ki‘i polokalama faka‘aho ke kamata mamalie kiai. Kapau ‘oku ke ongo‘i fu‘u hela‘ia mo ongosia pea ‘oku mahu‘inga pe ke fakahoko ‘a e maloloo. Ko koe tokotaha pe ‘oku ke ‘ilo‘i ho sino mo ho‘o ongoo. Ngaue‘aki ha ngaahi founga kehekehe ‘e ongo‘i fiemalie ai ho sino.

‘Oku liliu ‘a e sino ‘i he taimi ‘o e feitama talanoa ki ho‘o toketaa pe ma‘uli ki ha founga ‘e lelei kiate koe lolotonga ho‘o feitama.

TEUTEU KI HE FAKAHUHU KO E MO‘UILELEI ‘OKU KAMATA ‘I ‘API

Ko e hu‘ahuhu ‘o e fa‘ee ko e me‘atokoni lelei taha peia mo mo‘uilelei ange ki he pepee. ‘Oku mahu‘inga ke ‘iai hate ‘ilo ki he fakahuhu kimu‘a pea fanau‘i mai ‘a e pepee.

Fakatalanoa ki he ngaahi fa‘e matu‘outu‘a mo taukei ange ho famili ki he‘enau ngaahi a‘usia.

Faka‘eke‘eke ki ho‘o toketaa pe ko ho‘o ma‘ulii ki he ngaahi kulupu Pasifiki he Komunitii pe ko e ‘elia ‘oku ke ‘iai.

‘Oku ‘iai pe mo e kau taukei kenau tokoni kiate koe ‘i he founga totonu ki he fakahuhu ‘o e pepee.

KO E MO‘UILELEI ‘OKU KAMATA ‘I ‘API

• Ko e ngaahi tokoni mei hoto komunitii ‘oku ‘i ai ‘ene tokoni lelei ki he‘atamai, ongo mo hoto laumalie foki.
• Lolotonga ‘a e feitama, ‘oku ‘ikai ko ha taimi faingofua eni, kole tokoni ma‘u pe kapau ‘oku ke fiema‘u.
• ‘Oku ‘i ai pe mo e kau taukei fale‘i te ke lava ‘o fetu‘utaki telefoni ta‘etotongi pe tohi ta‘etotongi ki ai ‘i he fika telefoni, 1737.

Na‘a ku ‘eke ki he‘eku fa‘ee , ngaahi fa‘ee mo hoku ngaahi kaungame‘a fekau‘aki mo ‘enau ngaahi a‘usia ‘i he fakahuhu. Na‘e tokoni ia ke ako ki he lahi taha ‘e lava fekau‘aki moe fakahuhu kimu‘a pea toki fa‘ele‘i ‘eku pepee.

NGAAHI NGAUE‘ANGAKE TOKONI

• Smart Start
  Tenau tokonia koe lolotonga ‘a e feitama mo e ‘osi ‘a e fa‘ele‘i ‘a e pepee – SmartStart (services.govt.nz)
• Healthify He Puna Waiora
  Ma‘u mei ai ngaahi fakamatala ta‘etotongi lolotonga ‘a e feitama – Home | Healthify
• Healthy Babies Healthy Futures
  Nau fakalele ngaahi ako ta‘etotongi fekau‘aki mo e me‘atokoni kapau ‘oku
  ke nofo ‘i ‘Aokalani mo Waitemata – Healthy Babies Healthy Futures - Teaching nutrition and movement
• Plunketline
  Tokonia koe houa 24 ‘aho ‘e 7 fekau‘aki mo ho‘o pepee. Fetu‘utaki
  ta‘etotongi ki he – 0800 933 922
• Ngaue‘aki ho‘o ‘initaneti ke ke kukolo (google) ai. Lahi ‘aupito ‘enau
  ngaahi fakamatala lelei ki he fakahuhu ‘ete pepee.

Māmā Aroha - Google Play Store

BreastFedNZ - Google Play Store

Māmā Aroha - App Store (apple.com)

BreastFedNZ - App Store (apple.com)

• La Leche League
  ‘Oku nau tokoni ki hono fakahoko koe ki ha ngaahi kulupu ma‘ae ngaahi
  fa‘e toutama (breastfeeding) ‘i he feitu‘u ‘oku ke ‘iai – La Leche League New Zealand

Created by The Cause Collective in consultation with the Pacific community.

Nutrition content written by: Registered dietitians Amanda Buhaets, Gabrielle Orr and Soana Muimuiheata.

Original Design by: FI’KA Creative