Te’ ne tē ne mou se sḁkior tēet ne mou se ‘ou finäe - All about bowel screening - Rotuman - HE2768

Puk te’is af’åk sio rogrog ne mou se känsa ne finäe (bowel cancer) ma sḁkior tēet ne mou se ‘ou finäe, la hḁiasoagan ‘äe la rē purean ne ‘äe la ‘es väeag ‘e prokräm te’is, ne kat a’noa tög ‘e ra, National Bowel Screening Programme.

Sakior tēet ne mou se ‘ou finäe

• Kat a’noa tög ‘e ra.
• A’sok ne sḁkior tē ta mij ka vavhiḁn pḁu ka pō la a’sok ‘e ‘ou hanue ta.
• Tēhḁ’uḁg sḁkior tēet la a’hele’uof se ‘äea ‘e te’ ne fḁu ruḁ ‘i.
• Iḁ ‘amnåk’åk se famör ne fḁu 60-74.

Niu Sirḁgi hanuet ne lamlam pḁu ‘on ma’oi ne famör pō ‘e känsa ne finäe nōnō ka la a’tatḁu’åk se rån te’is.

‘E av ma’oi, Känsa ne finäe kat ‘es faki’oag ra. Sḁkior tē te’is hḁiasoag la sḁkior ma rak’åk mijim nōnō ka ‘äe pō ‘e känsa ne finäe, ‘e avat ne la pō la ao pot a’leleia. Sḁkior tē ta la pō la ao ma räe tot ne kop ma täe ‘e ‘ou tē raksa’a (fi’o); tēkäe te’is kop ma la faki’ogat ne kel’ḁkim ne tēet kat lelei ra.

Maf ne fiḁk (data) ne pōam ‘e prokräm te’is kel’ḁkim ne sḁkior tē te’is la pō la räe kḁinag känsa 7 ‘e känsa 10 ne famori kop ma la pō e. Känsa ne finäe kat no’åk tot ra ‘e te‘ ‘ne ava, ma ‘on fūḁga känsa ta la pō se’ ma la kal räe ra ‘e av ‘e ‘on rereg. Känsa ne finäe pō tape’ ma la kamat fup ‘e laloag avat ne vasa sḁkior tē. Te’is ‘on’on iḁ tē pumuet la a’sokoa sḁkior tē ne mou se ‘ou finäe ‘e te’ ne fḁu ruḁ ‘i ma hḁifäegag ma ‘ou tḁk ta nōnō ka faki’oag ne känsa ne finäe la no’om. 

Faki’oag ne a’mou no’om ‘e rēko känsa ne finäe hat tape’ ma:

• jenet ‘e ‘ou la’la’ot se fḁ’ ne sok ma hele’ ‘e gasav his ‘on roa.
• toto la no’om ‘e ‘ou tē raksa’a (fi’o).

Faki’oag ‘i kop ma la hün’åk se kḁinag ‘af’af hoi’ḁkit, ka iḁ tē pumuet la ‘ou tḁk ta la sḁkior sin.

‘On la a’sok tapen ne sakior tē ta 

Sḁkior tē vavhiḁn te’is kop ma la a’mḁuria ‘äea! 

Tēhḁ’uḁg het ne häe sio tē ne mou se sḁkior tē ta, täe la a’hele’uof se ‘ou hanue ta. A’sok mij pḁu sḁkior tē ta. Nōnō ka ‘äe kal a’sok ra sḁkior tē ta ‘e laloag ne huḁl on ‘e ‘ou la pō ne ‘ou tēhḁ’uḁg heta, tē ne mou se sḁkior tē ta la toak ‘e ‘es ‘ao ma ‘äe kop la a’sok ta sḁkior tē hoi’ḁkit. 

Sḁkior tēet ne mou se ‘ou finäe a’sok a’vavhiḁn pḁu. 

• ‘Äe la kō’åk no’ot ne la nāaf ‘e tehḁ’uḁg heta se te raksa’at (fi’o) ne la vili ‘e av ne ‘äe la’ se fḁ’. ‘Äe la häe no’ heta se jou het (tube) ne nāaf ma hö’ḁkim se ‘ḁmisa ‘e laloag ne tag het ne nāaf la hö’ḁkim tē ‘og ‘e pos ta.
• Rogrog ne rak’ḁkia ‘on la a’sok tapen ne sḁkior tē ta täe la pån ma nāaf ‘e laloag ne ‘ou tēhḁ’uḁg heta.
• Ås’åk la hö’ḁkim ‘ou tē ne mou se sḁkior tē ta (sample) ‘e laloag pos ta ‘e terḁnit ne ‘äe a’soko e sḁkior tē ta, ne ‘e terḁnit ne kā sin. 

Rogrog ne mou se ‘ou sakior tē ta

‘Äe la pō rogrog ne mou se ‘ou sḁkior tē ta ‘e laloag ne gasav fol ‘e vḁhiḁg ne ‘ou a’sok ma hö’åk ne tē ne mou se sḁkior tē ta.

‘Äe täla pō ta puk het ‘e rēko rogrog ne mou se sḁkior tē ta, ka ‘ou tḁk ta ne nås ta kop ma la he’of se ‘äea.

Nōnō ka ‘äe kat pō ra ‘ou rogrog ne mou se ‘ou sḁkior tē ta ‘e laloag ne gasav folu, figalelei ma he’om se ‘ḁmisa ‘e nampā ne telefon te’is 0800 924 432 ne fḁ’im ta ‘imel het se info@bowelscreening.health.nz

Rogrog ne sḁkior tēet ne hö’ḁkim ka kat ‘es ra ta tēet räe (Negative)

Nōnō ka rogrog ne ‘ou sḁkior tē ta hö’ḁkim ka kat ‘es ra ta tēet räe (negative), ‘äe kat a’noa a’sok ra ta tēet.

A’sok sḁkior tēet ‘e ‘on tēa’ hete’ ‘e avat ne la nāaf se ‘äea ‘e laloag ne fḁu ruḁ ne täe ‘e muḁ. Kel se ‘ou tḁk ta nōnō ka la ma ‘on jenet ‘e ‘ou la’la’ot se fḁ’ ne sok ma hele’ ‘e gasav his ‘on roa, ne toto la no’om ‘e ‘ou tē raksa’a (fi’o) – se tår se ‘ou sḁkior tēet ‘e tēa’ hete’.

Rogrog ne sḁkior tēet ne hö’ḁkim ka kel’ḁkim ne tēet räe (Positive)

Nōnō ka rogrog ne ‘ou sḁkior tē ta hö’ḁkim ka tēet räe (positive), ‘äe kop la kel’åk la sḁkior hoi’åk se muḁ. Tēkäe te’is a’mou a’sok ke ‘e garue te’is colonoscopy.

Rogrog ne sḁkior tēet ne hö’ḁkim ka kel’ḁkim ne tēet räe kat ‘ḁligen ra ne ‘äe pō pḁu ‘e känsa ne finäe, tēkäe te’is kop la sḁkior se muḁ la a’fūmou’ḁkia.

La pō rogrog hoi’åk hün se rogrog ne sḁkior tēet ne hö’ḁkim ka kel’ḁkim ne tēet räe, sḁkior se ut te’is TimeToBowelScreen.nz 

Sakior tēet ne mou se finäe kop ma kat åf ra se famör ‘atakoa

Nōnō ka ‘äe ‘üm ‘e tēkäet ‘e tēkäe he his ne af’åk sio ‘e lopo, hḁifäegag ma ‘ou tḁk ta ne he’ se ‘ḁmisa ‘e 0800 924 432. Sḁkior tēet ne mou se finäe kop ma kal åf ra se ‘äea. 

• Gou pō ‘e faki’oag ne känsa ne finäe – kel mij pḁu se ‘ou tḁk ta.
• Garue te’is colonoscopy a’sok se goua ‘e laloag ne fḁu 5 ne ofiof. Figalelei ma he’om se ‘ḁmisa la pō la ‘ḁmis la ‘ih hoi’åk ‘äe la ‘es väeag ‘e ‘amnåk fak garue te’is ‘e avat ne täe ‘e muḁ.
• Gou ‘es väeag ‘e ‘on ‘ihete’ ‘e prokräm te’is bowel polyp ne bowel cancer surveillance programme.
• Gou pō vḁhia ‘e känsa ne finäe ne gou pō ‘e känsa ne finäe ‘e ‘on ‘ihete’ ma te’is teak vḁi ne a’sok ta garue hoi’ḁkit la ao potoa.
• Gou sur ma ser ma tḁku hot’åk vḁhia ‘otou finäe (large bowel).
• Gou pō ‘e ‘af’af te’is active ulcerative colitis ne Crohn’s disease. 

Ka tes ta känsa ne finäe

• Känsa ne finäe a’mou he’ colon, rectal ne colorectal cancer. 
• ‘Ou finäe hat la väegat ‘e sal ne hoa’ ma a’es’ao’ḁkia tēla’ā ‘e ‘ou laloag foro (food digestive system). Finäe ta väeväe se fupag his, ka hat tape’ ma gakḁu ta (small bowel), finäe ta (large bowel) ma fi’oag ta (rectum).
• Känsa ne finäe kamatam ‘e av ne tē riri’ ne ‘ea cells ‘e laloag ne fupaga ‘e finäe ta la fup hḁhḁhiḁ ka kat pō ra la toak.
• Tē riri’ ‘i (cells) kop ma la fup ma hele’ la punḁ’i la no’om ‘e laloag ne finäe ta ma ‘e laloag ne fḁu his punå’ ‘i la pō la für la hele’ la känsa.
•  La pō se’ ma la av roat ma kotä känsa ta la fup ma forås se fupag ne 
   tore ‘e ‘ou foro. 
•  Sḁkior tēet ne mou se finäe, nōnō ka la a’sok se famör ne kat pō ra ‘e faki’oag ne känsa ne finäe, la pō la hḁiasoag la räe mijia ma ao potoa känsa ne finäe ‘e av ne kat seminte fup hḁhḁiḁ ra ne forås ra.

La pō rogrog hoi’åk

• Sḁkior se TimeToBowelScreen.nz 
• He’ se ‘ḁmisa, ka kat tög ra, ‘e nampā ne telefon te’is 0800 924 432, Mḁnrē se Rån Lima 8am – 6pm
• Få’ ma nāam ta ‘imel het se info@bowelscreening.health.nz

La pō rogrog hoi’åk ‘e rēko famör ne va’ön’åk la pō ‘e hḁiasoag fak måür fak foro ‘e maj fak matanitū ‘e hanue te’is, sḁkior se website ne mou se Health New Zealand | Te Whatu Ora Guide to eligibility for public health services – Health New Zealand | Te Whatu Ora ne he’ se nampā ne telefon te’is 0800 924 432

Kainag Fäeag Hoi’åk ma Sal ne Haiväeag Rogrogo

Puk te’is pō la hat ma sḁkior ‘e kḁinag sal hḁiväeag rogrog hoi’åk la a’vavhina e ‘ou la ‘inea ne rogrog ‘i ka hḁiväeag tape’ ma ‘e kḁinag fäeag ‘i:

Te Reo Māori, Te Reo Māori Kuki Airani, Fäeag Sa’moa ta, Fäeag Fit ta, Fäeag Rotuḁm ta, Fäeag Kilpåt ta, Fäeag Toag ta, Fäeag Tuvalu, Fäeag Niue ta, Fäeag Tökrḁu ta, Fäeag Jäen fo’ou ta, Fäeag Jäen fak tēmamfue ta, Fäeag Korea ta, Fäeag ‘Intiḁ ta, Fäeag Punjabi, Fäeag Tagalog, Fäeag ‘Arapea ta ma Fäeag Burmese ta.